ЖОРАБАЙ ДУЛАТБАЕВ: «ИСЛАМ – ҮРЕЙ МЕН ҚОРҚЫНЫШТЫҢ ДІНІ ЕМЕС»

         Бүгінде қоғамда ислам дінін шамадан тыс қатыгездікпен байланыстырып, адамдардың бойына қорқыныш, үрей сезімін ұялату белең алуда. Исламды шектен шығып қаралаушылар «исламофобия» ұғымын орынды-орынсыз тықпалап, оны соқыр түсінікке негізделген дін ретінде көрсеткісі келеді. Осы ретте ислам дінінің шынайы құндылықтары төңірегінде Жетісай ауданының бас имамы Жорабай Дулатбаев ағамызбен арнайы кездесіп, әңгімелескен едік.

       – Жорабай аға, ислам дінінің асыл құндылықтарды дәріптейтінін әлем халықтары жақсы біледі. Десек те, соңғы жылдары орын алып жатқан мұсылман елдеріндегі қарулы қақтығыстар мен түрлі террорлық әрекеттердің астарын ислам дінінен іздеу үйреншікті жағдайға айналды. Бұл кімнің қателігінен болып отыр? Мұсылмандарға қарсы теріс көзқарас қалыптастырып отырғандардың шынайы көксегені не?

         – Бұл, біріншіден, ислам дінінің шынайы құндылықтарын дұрыс түсіне алмаған мұсылмандардың қателігінен дегім келеді. Екіншіден, ислам мен мұсылмандарға деген жеккөрушілік және мұсылмандық мәдениетті прогрессивті емес, «тоқырауда қалған, фундаменталистік және басқа мәдениеттерге қауіп төндіретін мәдениет» деп мұсылмандарға қарсы жаулық көзқарас қалыптастырып отырған әлемдегі астыртын күштердің ықпалынан деп түсінуіміз керек.

         Таразының бір жағында ислам елдеріндегі «Араб көктемі», Ипактағы суниттер мен шейіттердің билікке таласып бірін-бірі қырып-жоюы, Кувейт-Ирак текетіресі, Пәкістан мен Ауғанстандағы үздіксіз терактілер, Сириядағы төңкеріс, Ливиядағы жағдай, Мысырдағы «Жасыл кітап» авторына жасалған озбырлық, Сауд Арабиясы Корольдігі мен Иемен арасындағы саяси шиеленіс, «Әл-Каида» және басқа да лаңкестік ұйымдардың әр жерде жойқын жарылыстар ұйымдастыруы, Ауғанстандағы «Талибан», өзін-өзі құрбандыққа шалатын жанкештілер мен «Халифат құру» мақсатын көздеген, жаппай жихадқа шақырған содырлар өздерін мұсылман ретінде көрсетіп, исламға деген үрейдің көрігін үрлеп отыр. Яғни, білімі таяз мұсылмандар ислам тарихында болмаған жағымсыз әрекеттерімен «исламофобияға» қызмет етіп жатыр. Ислам дінінің негізінде экстремистік, оның ішінде діни танымдарды жамылатын лаңкестік құрылымдармен ешқандай байланысы жоқ. Лаңкестіктің салдарынан ең бірінші ислам мемлекеттерінің азаматтарының зардап шегіп отырғанын бүкіл әлем көріп отыр. Мұхаммед (с.ғ.с) Пайғамбардың хадистерінде былай делінеді: «Дін – зорлық-зомбылықтан бас тарту. Ешқандай мұсылман баласы зорлық-зомбылықты қолдауға тиісті емес». Таразының екінші жағында, христиан әлемінде 2001-жылдың 11-қыркүйегіндегі АҚШ-тағы терактіден кейін «исламофобияның» күрт өсуі тұр. Сонымен қатар, мұсылмандардың христиандық дамыған мемлекеттерге, оның ішінде Еуропаға жүйесіз миграциясы да исламофобияның өршуіне себеп болды. Еуропалықтар мұсылмандарды жалқаулар мен жатыпішерлер, білім алуға ынтасыз, өркениеттің көшінен қалып кеткен сауатсыздар деп айыптағанымен, негізгі үрейлері мешіттердің көбеюі, жұма және айт намаздарында мұсылмандардың мешіттерге сыймай, көшелерге шығуы, оның қасында шіркеулердің қаңырап бос қалуы екенін де жоққа шығаруға болмайды. Құранды өртегісі келген пастор Терри Джонс, Рим папасы Беннедикт XVI 2006-жылғы Регенсбурк қаласында исламға қатысты айтқан негізсіз сыни сөздері Франциядағы «хиджап» киюге тыйым салу, Франциядағы, Даниядағы Ислам Пайғамбарының каррикатурасын жарнамалауы, Норвегиядағы Брейвиктің жасаған терактісі исламофобияның шоғын өршітті.

       – Яғни, діни көзқарастардың радикалдануы исламофобияның өршуіне әкеледі дейсіз ғой?

        – Негізінен, Ислам діні тек жалаң сенімнің ғана емес, ол – адамгершілік пен ғылымға негізделген биік мәдениет, өркениеттің діні. Ислам өркениеті он төрт ғасырдан бері бүкіл адамзатты сенім мен нанымына, тегі мен нәсіліне қарамай бейбітшілік пен ынтымаққа, тазалық пен сабырлыққа шақырып келеді. Ислам діні тарих сахнасына көтерілгеннен бері ғылым-білім мен өркениеттің сарқылмас бұлағы екендігін әлем мойындауда.

         Өкінішке қарай, заманымызда әлемдегі бірқатар елдердегі діндар тұрғындардың кейбірінің көзқарастарының радикалдануы мәселесі тым шиеленісті жағдайда. Бітіспейтін, агрессивтік ислам идеологиясынан нәр алып отырған радикализм әлемдік қауымдастықтың басты назарында. Радикалданған мұсылмандардың әрекеттерімен байланысты экстремизм мен терроризм көріністері тұрғындар арасында исламофобияның өсуіне алып келіп, жағдайды шиеленістіре түсуде. Сонымен қатар, тұрғындар көзқарастарының радикалдануының себептеріне әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси факторлардан басқа ислам ілімінің гуманистік, мәдени, жасампаздық бастауларының дағдарысы да жатады.

        – Өзіңіз айтқандай, қоғамның радикалдануы, экстремистік көріністер мен терроризм сияқты жаһандық проблемалармен бетпе-бет келген уақытта тығырықтан шығу үшін еліміз халықаралық деңгейде қандай бастамалар көтерді?

        – Ислам діні зорбалықты, жамандықты өмір етпейді, керісінше жақсылықты насихаттауды құптайды. Құран-Кәрімнің «Нахыл» сүресінің 125-аятында: «Адамдарды Раббыңның жолына даналықпен және ең жақсы насихат түрімен шақыр әрі олармен ең көркем мінез арқылы іліммен күрес» – деп бұйырылған. Сонымен қатар, Құранда: «Кім бір адамды жазықсыз өлтірсе бүкіл адамзатты өлтіргенмен тең саналады (Мәйда/32)» – деп айтылады.

         Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті, Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына мүше мемлекеттер Сыртқы Істер министрлері кеңесінің 38-сессиясында сөйлеген сөзінде: «Ислам қоғамдастығына бейбітшлілік, жаңғыру, ғылыми-техникалық даму және өркендеу ауадай қажет. Ислам өркениетінің қайта өрлеуіне қызмет етіп, жаңа идеялардың алға жылжуына қабілет танытатын интеллектуалдық элитаны тәрбиелеу біздің міндетіміз болуы тиіс. Орта ғасырларда ислам әлемге математика, химия, астрономия, медицина, сәулеткерлік, философия мен поэзия салаларында ұлы ашылуларды сыйлады. Бағдат, Кордова, Толедо, Александрия секілді қалалар бүкіл әлемнің интеллектуалдық орталықтары болып табылды. Олар ғалымдар, әдебиетшілер мен кітап шығарушылардың ірі қауымдастықтарын өздеріне шоғырландыра білді. Мұсылмандар көрші елдердің қызығушылығы мен таңданасын тудырған қуатты интеллектуалдық ортаны құрды. Қайта өрлеу заманының қарсаңында христиандық Еуропа шығыс киімдерін киді және мұсылмандардың философиялық шығармаларын оқуды дәстүрге айналдырды. Араб цифрлары мен есптеу жүйесінің пайда болуы матиматикада, алгебрада, геометрияда танымды төңкеріске әкелді. Осының негізінде Еуропаның мұнан кейінгі гүлденуіне қызмет еткен оқытушылық жүйесі қалыптасып, сәулеткерлік пен сауда дамыды. Міне, осындай қуатты тарихи іргетасқа сүйене және бірлесе отырып біз ислам өркениетінің интеллектуалдық рөлін қайта жаңғыртуға міндеттіміз. Мұсылман әлемінің интеллектуалдық ұлылығы мен жасампаздық күш-қуаты неліктен жоғалғандығын зерттеп, түсінуіміз қажет. Ислам елдері бай табиғи, адами, қаржылық ресурстарға ие бола отырып, неліктен әлемдік даму деңгейінде жоғарғы орындарға ие бола алмады? Неліктен ислам университеттері әлемдік жоғары білім жүйесінде өздерін көрсете алмай отыр? Соңғы жиырма жылда мұсылман елдерінде жаратылыстану және техникалық ғылымдар саласында әлемдік деңгейдегі жаңалық ашулардың болмау сыры неде?», – деп, мұсылман әлеміне әлемдік деңгейдегі алдыңғы қатарлы идеялардың пісіп-жетілуі мен жаңалықтардың ашылуына ақша мен табиғи ресурстар емес, бірінші кезекте интеллектуалдық орта мен қоғамдық-саяси ахуалдың қажет болатындығы туралы ой тастаған болатын.

        Біздің мұсылман бауырлар, міне, осы мәселелерге баса назар аударулары тиіс. Ислам негізінен мұсылмандардың бір-біріне және өзге діннің барлығына деген төзімділігі, байыптылығы және танымдылығы негізінде бірігуін жақтайды. Бұл ретте исламның бірінші кезекте жалпы адамзаттық құндылықтарды адамгершілік, төзімділік және әділеттілік қасиеттерді насихаттайтындығын атап көрсету керек.

      – Ол үшін нақты не істеу керек деп ойлайсыз?

      – Біріншіден, бүгін мұсылман уммасы исламның саяси зорлық-зомбылықпен, экстремизммен және лаңкестікпен ешқандай байланысы жоқ екенін үзілді-кесілді мәлімдеп, саяси идеология ретінде діни фундаментализмге қарсы тұруды үйрену қажет.

          Екіншіден, өткен мыңжылдықтың орта ғасырларындағы Ислам, әлемдік ғылым мен мәдениеттің дамуына едәуір салым салды. Ислам ойшылдары діни ғылымдармен қатар адам білімінің басқа да гуманитарлық және табиғи салаларын өркендетті. Бұл пәлсафа, математика, медицина, астрономия, география. Бүгін мұсылмандар сол дәуірдегі жағдайына қайта жету үшін білім мен ғылымды игеруге ұмтылуы керек.

        Үшіншіден, мұсылман әлемі және Батыс әлемі арасындағы ашық және әділетті үнқатысуды барынша жандандыру керек.

       Қасиетті Құранда мұсылман емес адамдармен пікірталас және үнқатысу негізін жүргізу туралы былай делінеді: «Жаратқанның қасиетті жолына ғұламалықпен және ізгі ісіңмен баста және олармен болатын пікірталасты ізгілікпен жалғастыр». Бұл әртүрлі пиғылдағы экстремистердің әлемде өзара жаулық дәнін сеуіп, «өркениеттер қақтығысы» деген текетірестке тартып жатқан кезеңде ерекше маңызды болып табылады.

       Қазақстанда мұсылман мешіттерінің мұнаралары, христиан храмдары мен иудейлік синагогалардың күмбездері бейбіт, қатар өмір сүрулері Қазақстанның бейбітшілік және толеранттылықты насихаттауға қосқан үлесі болып табылады.

         Ислам уммасының «исламофобияны» жеңуі үшін Қазақстаннан үйренетін тәжірибелері жеткілікті.

       Лайым, елімізден береке-бірлік кетпесін!

      – Арнайы уақыт бөліп, сұқбат бергеніңізге үлкен рахмет!

Сұхбаттасқан Бауыржан НАЙМАНОВ.